Umowy leasingu w postępowaniu restrukturyzacyjnym– problem czy źródło finansowania układu?

Leasing jest jednym z kluczowych źródeł finansowania działalności gospodarczej w Polsce, które stale zyskuje na popularności. Zgodnie z danymi zaprezentowanymi w raporcie przygotowanym przez Związek Polskiego Leasingu oraz EY-Parthenon, polski sektor leasingowy jest najszybciej rozwijającym się rynkiem w Unii Europejskiej, który w perspektywie ostatnich 18 lat zwiększył się 6 krotnie, a jego aktualne tempo wzrostu przekracza 10% rocznie.

W roku 2023r. przebita została bariera 100 mld zł inwestycji sfinansowanych w formie leasingu w jednym roku, co plasuje Polskę jako 5 największy rynek w Europie oraz bariera 200 mld zł wartości aktywów będących w użytkowaniu klientów firm leasingowych. Zgodnie z przywołanym raportem, aż 62% firm z sektora MŚP identyfikuje leasing za kluczowe źródło finansowania, czego następstwem jest widocznie większy udział leasingów w strukturach wierzytelności obejmowanych postępowaniem restrukturyzacyjnym.

Główny podział obejmuje leasing operacyjny i finansowy zasadzający się na opcji własności i rozróżnieniu która strona umowy jest uprawniona do dokonywania odpisów amortyzacyjnych od przedmiotu leasing. Podkreślić należy jednak, iż o klasyfikacji umowy zarówno do celów podatkowych, jak postępowania restrukturyzacyjnego nie decyduje jej nazwa, ale przewidziane w niej warunki. W polskim prawie leasing został zdefiniowany na gruncie różnych ustaw – Kodeksu Cywilnego, Ustawy o VAT, Ustawy o PIT oraz CIT, czy ustawy o rachunkowości, z których każda reprezentuje własne i nie zawsze zbieżne kryteria kwalifikacji. Nie wchodząc w tym zakresie szczegółowo w meandry poszczególnych definicji i ich różnic na gruncie rzeczonych ustaw, wskazać należy, iż powodują one, że ta sama umowa leasingu może spełniać warunki leasingu operacyjnego dla celów podatkowych oraz leasingu finansowego dla celów bilansowych. Również ustawa Prawo Restrukturyzacyjne przewiduje odmienne skutki w odniesieniu do wierzytelności z tytułu leasingu w zależności od jej warunków ograniczając, jednakże kryterium podziału do ujęcia przedmiotu leasingu w środkach trwałych korzystającego dłużnika w rozumieniu ustawy o PIT oraz CIT.

W pierwszym przypadku, tj. jeżeli  przedmiot leasingu stanowi u korzystającego przedsiębiorcy środek trwały w rozumieniu ustawy o PIT oraz CIT, postępowaniem restrukturyzacyjnym obejmowana jest cała wierzytelność, przy czym dla potrzeb obliczania siły głosu wierzyciela w postępowaniu niewymagalna cześć wierzytelności umieszczana w spisie wierzytelności jest pomniejszana o odsetki ustawowe, nie wyższe jednak niż 6% rocznie, za czas od dnia otwarcia postępowania do dnia wymagalności każdego przyszłego świadczenia, najdłużej jednak za dwa lata. Możliwa jest w tym przypadku restrukturyzacja całego zadłużenia wynikającego z umowy.

Jeśli, natomiast przedmiot leasingu nie stanowi u korzystającego środka trwałego w rozumieniu ustawy o PIT i CIT, postępowaniem restrukturyzacyjnym obejmowana jest tylko ta część wierzytelności, która dotyczy okresów sprzed dnia otwarcia postępowania (w przypadku przyspieszonego postępowania układowego, układowego oraz sanacyjnego) lub dnia układowego (w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu). Wierzytelności powstałe w kolejnych okresach traktowane są jako bieżące, nieobjęte postępowaniem. Jeśli dzień układowy lub data postanowienia przypada w trakcie okresu rozliczeniowego, np. miesiąca, wierzytelność za ten okres ulega z mocy prawa proporcjonalnemu podziałowi na część traktowaną jako objętą postępowaniem oraz część traktowaną jak wierzytelność bieżąca. W tym przypadku możliwa jest restrukturyzacja jedynie części wymagalnych wierzytelności.

Kwalifikacja umowy leasingu w ramach postępowania restrukturyzacyjnego przekłada się także na możliwość wstrzymania płatności zobowiązań i ich wolumen, co jak wskazują doświadczenia kancelarii PMR Restrukturyzacje S.A. w wielu przypadkach samoistnie stanowi istotne narzędzie dla odzyskania płynności. W przyspieszonym postępowaniu układowym, układowym i sanacyjnym wprowadzono na mocy ustawy zakaz spełniania przez dłużnika albo zarządcę lub nadzorcę świadczeń wynikających z wierzytelności, które z mocy prawa są objęte układem jako działanie niedopuszczalne. Natomiast w postępowaniu o zatwierdzenie układu pomimo braku implementacji analogicznego zakazu na gruncie prawa restrukturyzacyjnego zawsze należy mieć na względnie przepisy kodeksu karnego zgodnie z którym „kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, nie mogąc zaspokoić wszystkich wierzycieli, spłaca lub zabezpiecza tylko niektórych, czym działa na szkodę pozostałych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”. Dla zobrazowania skutków ujęcia lub braku ujęcia przedmiotu leasingu w środkach trwałych w kontekście bieżącej płynności w toku postępowania posłużyć można się przykładem:

– Przedsiębiorca X posiada zobowiązanie z tytułu leasingu, gdzie miesięczna rata wynosi 2 tys. zł, na dzień otwarcia postępowania zalega z płatnością rat na łączną kwotę 6 tys. zł oraz 10 rat jeszcze niewymagalnych w łącznej kwocie 20 tys. zł. W przypadku, gdy przedmiot leasingu zostałby ujęty w środkach trwałych, przedsiębiorca X ma możliwość restrukturyzacji całej kwoty zobowiązania, tj. 26 tys. zł, a spłata zostaje wstrzymana (od dnia otwarcia postępowania/dnia układowego), natomiast w przypadku gdy przedmiot leasingu nie jest ujęty w środkach trwałych w ramach postępowania przedsiębiorca ma możliwość restrukturyzacji jedynie części wymagalnej zobowiązania, tj. 6 tys. zł, a w toku postępowania zobowiązany będzie terminowo uiszczać raty w wysokości 2 tys. zł miesięcznie.

Kolejną niezwykle istotną kwestią jest możliwość ochrony umów o kluczowym znaczeniu dla przedsiębiorcy, w tym umów leasingu przed wypowiedzeniem, przy czym zakres ochrony również zależny jest od warunków umowy. Ustawa przewiduje bowiem możliwość wypowiedzenia kluczowych umów w trzech przypadkach: jeśli na wypowiedzenie umowy zgodę wyrazi rada wierzycieli, w sytuacji, gdy przedsiębiorca nie wykonuje zobowiązań w części nieobjętej układem lub na skutek innej okoliczności zapisanej w umowie, jeśli zaistniała po dniu otwarcia postępowania. W przypadku ujęcia przedmiotu leasingu w środkach trwałych objęciu układem podlega cała wierzytelność, w świetle czego nie występuje przesłanka niewykonywania zobowiązań bieżących, a ochrona jest istotnie szersza.

Odrębną kwestią jest możliwość wykupu przedmiotu leasingu, która nie została jednoznacznie uregulowana prawnie. Większość umów leasingu przewiduje możliwość wykupu/przeniesienia własności przedmiotu leasingu dopiero po zapłaceniu wszystkich umówionych rat. Stanowi to istotne utrudnienie w przypadku zakończenia realizacji umowy przed zatwierdzeniem układu, którym objęta jest jedynie część wierzytelności z tytułu umowy, bowiem przedsiębiorca nie ma możliwości jej spłaty, a dopiero prawomocny układ modyfikuje dotychczasowe stosunki zobowiązaniowe stron w sposób odmienny do tego, który uregulowany został umową. Prowadzi to często w praktyce do odmowy przez finansującego możliwości wykupu. W sytuacji, kiedy modyfikacja warunków spłaty na mocy prawomocnego układu następuje przez zakończeniem umowy leasingu (dotyczy to sytuacji, kiedy układem objęta jest jedynie część wierzytelności), a przedsiębiorca zrealizuje przyjęte warunki układu przyjąć należy stanowisko, iż leasingodawca nie ma podstaw do odmowy sprzedaży/przeniesienia własności przedmiotu leasingu.

Niedoceniana jest rola przedmiotu leasingu w procesie realizacji układu. Należy zwrócić uwagę, iż często zdarza się, że przedstawia on wyższą wartość, aniżeli kwota zobowiązania pozostała do spłaty i może stanowić istotne źródło finansowania układu. Postępowanie restrukturyzacyjne zapewnia ochronę umowy leasingu przed wypowiedzeniem i niekorzystnymi jego następstwami z zastrzeżeniem przedstawionych wyżej włączeń oraz stanowi narzędzie umożliwiające zabezpieczenie żądania przeniesienia prawa własności o ile zostało ono przewidziane w umowie.

W tym zakresie przywołać należy przykład klienta kancelarii PMR Restrukturyzacje S.A. – spółki Mogado Sp. z o.o. niegdyś jednego z większych dystrybutorów hurtowych sprzętu IT i kosmetyków. Na skutek wycofania się jednego z głównych odbiorców spółka z dnia na dzień straciła znakomitą część przychodów i nie była w stanie obsługiwać kosztów bieżących, których istotny wolumen stanowiły właśnie umowy leasingowe. Za sprawą profesjonalnej analizy umów oraz właściwej strategii restrukturyzacyjnej udało się doprowadzić do utrzymania i rozliczenia kluczowej umowy leasingu nieruchomości, a następnie przeniesienia jej własności i sprzedaży.  Uzyskana na skutek podjętych działań cena transakcyjna – o kilkaset procent przewyższająca zobowiązania leasingowe – pozwoliła również na spłatę pozostałych zobowiązań spółki i wykonanie układu.

Wypowiedz Prezesa Zarządu Mogado Sp. z o.o. Pan Jacek Mońko:

„Postępowanie restrukturyzacyjne pozwoliło na pełne oddłużenie spółki i zaspokojenie wierzycieli w stopniu niemożliwym do osiągnięcia w postępowaniu upadłościowym czynniki zupełnie niezależne od działań spółki spowodowały, iż niemal z dnia na dzień znalazła się ona w obliczu poważnego zagrożenia niewypłacalnością, a dzięki skutecznym działaniom i projekcjom przy wsparciu nadzorcy układu kancelarii PMR Restrukturyzacje S.A. udało się szybciej niż przewidywano doprowadzić do stabilizacji, która pozwala ze spokojem już bez bagażu wymagalnych zobowiązań podjąć próbę poszukiwania alternatywnych rynków i nowe otwarcie biznesowe. Wielkie podziękowania dla całego zespołu za sprawą, którego pracy i zaangażowania stało się to możliwe.”